Kuźnica Czarnkowska

Kuźnica Czarnkowska to duża wieś nad strugą Rudnicą, licząca ponad 1000 mieszkańców. We wsi znajdują liczne sklepy i firmy. Wieś wchodzi w skład Gminy Czarnków.

Miejscowość leży na starej drodze handlowej z Poznania nad Bałtyk. Pierwsze wzmianki o wsi Kuźnica Czarnkowska (zwana wówczas Hamernią) pojawiły się w średniowiecznych dokumentach w 1497 r. Około roku 1531 poznańskie księgi grodzkie wspominają kuźnicę żelaza w miejscu, gdzie we wsi znajdował się tzw. Górny Młyn. Pod koniec XIX w. w parku dworskim, między domem ogrodnika a Górnym Młynem, był pagórek  żużlu wysoki na 10 m. Lista podatkowa z 1563 r. opisuje tą kuźnicę jako zakład  z 3 kołami wodnymi i 12 pracownikami. Ten sam zakład w 1577 był opuszczony i nie ma wzmianek o jego późniejszym ponownym uruchomieniu. Wielka góra szlaki, która świadczyła o wieloletniej działalności kuźnicy została w latach 1899-1900 wysłana na Górny Śląsk do ponownego przetopienia. Miejscowość wchodziła w skład rozległej własności ziemskiej Czarnkowskich, do której w XVI w. należały również Śmieszkowo, Radosiew i Walkowice. Czarnkowscy pozostali właścicielami Czarnkowa i okolicznych wsi do połowy XVII w. W okresie późniejszym dobra czarnkowskie zostały częściowo podzielone na kilka mniejszych majątków ziemskich, należących do różnych właścicieli. W 1727 r. Czarnków wraz z Kuźnicą Czarnkowską i wsią Radosiew oraz folwarkiem Jędrzejewo został własnością kasztelana krakowskiego Stanisława Poniatowskiego – ojca ostatniego króla Polski. Poniatowski był postacią wielce zasłużoną dla ożywienia gospodarczego doliny Noteci, zwanej wówczas „Polskim Nilem”; w 1748 r. utworzył obok klucza Biała i Trzcianka, majątek ziemski zwany kluczem Kuźnica. W końcu 1772 r. podczas I rozbioru Polski wojska pruskie zajęły dolinę Noteci od strony północnej, a w lutym 1773 r. również ziemie leżące na południe od Noteci. Na przestrzeni XIX w. zmieniali się kolejni właściciele poszczególnych majątków ziemskich. Czarnków oraz majątek Sarbia należały do Swiniarskich, Gębice i Huta do Paliszewskich, Ciszkowo do Romana Dzieduszyckiego, Kuźnica Czarnkowska pozostawała własnością niemiecką i ok. 1846 r. należała do hrabiego Böetze.

W XVII w. w księgach ślubów pojawia się więcej niemieckich nazwisk osadników, co wskazuje na coraz bardziej niemiecki charakter wsi w owym czasie.  W 1773 r. jedynym większym gospodarstwem był folwark z 6 łanami ziemi. We wsi żyło 340 osób na 346 ha, w większości porośniętych lasem.

Majątek  Kuźnica, które długi czas był folwarkiem wchodzącym w skład klucza Biała, w 1765 r. został odłączony i stał się samodzielny. Długi czas liczył około 200 mieszkańców (razem z folwarkiem Radosiew, 2 młynami, leśniczówką i gorzelnią). W czasach separacji w XIX w. część rolników osiedliła się na południowy wschód od wsi na tzw. wybudowaniu; gospodarstwa we wsi także powiększono.

SGKP podaje pod nazwą Hamernia trzy miejscowości: Wieś Hamernia, Kolonia Hamernia  i tzw. Sandkrug ( podleśnictwo i karczma); we wsi był folwark ( dawne dobra sołtysie) , ogółem było w niej 136 domów, 1206 mieszkańców (590 ewangelików, 610 katolików, 233 analfabetów).

W 1939 r. we wsi było 43 rolników posiadaczy 2 koni i 45 rolników z jednym koniem. Po włączeniu pańskiego majątku do wsi jej powierzchnia wyniosła 2220 ha, zamieszkałych w 1930 r. przez 1271 osób. Ludność dzieliła się na protestantów – 784 osoby, katolików – 483 osób i pozostałych. Liczba ludności spadała przed wojną.  Mimo to, z okolicznych wsi tylko Jędrzejewo i Biała miały więcej mieszkańców.

Wizytacja kościelna z  1738 r. nie wspomina o kościele katolickim w Kuźnicy. Miejscowi katolicy włączeni byli do parafii w Czarnkowie. Pierwszy ewangelicki dom modlitwy powstał w 1796 r. Była to szachulcowa budowla typowa dla owych czasów – pod jednym dachem krytym strzechą mieściła się także szkoła ewangelicka. Ostatni kościół ewangelicki  we wsi zbudowano w 1932 r.; podlegało mu 5 okolicznych gmin ewangelickich. We wsi były szkoły katolicka i ewangelicka ( zbudowana w 1905 r.), poza tym istniała szkoła na wybudowaniu, wspólna dla obu wyznań.

Po I wojnie światowej w 1919 r., na mocy postanowień Traktatu Wersalskiego, granica poprowadzona nurtem Noteci podzieliła obecną gminę Czarnków na dwie części. Część południowa znalazła się w granicach niepodległej Polski, natomiast tereny na północ od Noteci (w tym Kuźnica Czarnkowska) pozostały w granicach Niemiec. W 1945 r. uciekając przed Armią Czerwoną niewielka liczba niemieckich mieszkańców wsi opuściła swoje domostwa. Z rąk wroga zginęło 37 osób, w tym część podczas ucieczki koło Siedliska, Runowa, Rudki. Dwie osoby popełniły samobójstwo, 14 zostało uprowadzonych – 8 z nich powróciło. Całkowicie zniszczono 12 zagród, dwie kolejne zostały spalone później. Dodatkowo spłonęło 5 domów mieszkalnych, 3 stodoły i stajnia.

Zabytki:

• kościół parafialny p.w. św. Franciszka Ksawerego, mur., z 1932 r.
• zespół pałacowo-parkowy: oficyna pałacowa nr 2, mur., 1 poł. XIX w. oficyna pałacowa nr 3, mur., poł. XIX w. stodoła, mur., 2 poł. XIX w.
  gorzelnia, mur., 2 poł. XIX w.
• szkoła podstawowa, mur., pocz. XX w. (ul. Szkolna)
• zespół folwarczny, k. XIX w., pocz. XX w.
• spichlerz, mur., 2 poł. XIX w.
• młyn wodny, ob. dom, mur., poł. XIX w. (ul. Akacjowa 2)
• stodoła, mur., 2 poł. XIX w.
• dom-siedmiorak, mur., 2 poł. XIX w.
• kuźnia, mur., 2 poł. XIX w.
• dom-czworak, mur., 2 poł. XIX w.
• kapliczka, obok przystanku PKS, k. XIX w.
• cmentarz katolicki, czynny, XIX w.
• cmentarz ewangelicko-augsburski, nieczynny, XIX w.
• cmentarz dworski, nieczynny, XIX w.
• dom nr 1, mur., 1900-1910r. (ul. Kościelna)
• dom nr 2, mur., 4 ćw. XIX w. (ul. Kościelna)
• obora nr 2, mur., 1905r. (ul. Kościelna)
• dom nr 4, mur., 4 ćw. XIX w. (ul. Kościelna)
• budynek gospodarczy przy domu nr 6, kam., 2 poł. XIX w. ( ul. Kościelna)
• dom nr 7, mur., ok. poł. XIX w. (ul. Kościelna)
• dom nr 11, mur., 1858r. (ul. Kościelna)
• dom nr 1, mur., 2 poł. XIX w. (ul. Kwiatowa)
• dom nr 4, mur., l. 20-te XX w. (ul. Kwiatowa)
• dom nr 6, mur., 1 ćw. XX w. (ul. Pocztowa)
• dom nr 3, ob. przedszkole, mur., pocz. XX w. (ul. Różana)
• dom nr 5, mur., 4 ćw. XIX w. (ul. Różana)
• dom nr 7, mur., 1900-1910r. (ul. Różana)
• dom nr 15, mur./glina, poł. XIX w. (ul. Strażacka)
• dom nr 7, mur., k. XIX w. (ul. Szkolna)
• dom nr 13, mur., XIX/XX w. (ul. Szkolna)
• dom nr 85, mur., ok. 1900r. (ul. Szkolna)
• dom nr 5, szach., poł. XIX w. (ul. Wyzwolenia)
• dom nr 18, mur., 4 ćw. XIX w. (ul. Wyzwolenia)
• dom nr 24, mur., 4 ćw. XIX w. (ul. Wyzwolenia)
• dom nr 31, mur., l. 30-te XX w. (ul. Wyzwolenia)
• dom nr 32, mur., k. XIX w. (ul. Wyzwolenia)
• dom nr 37, mur., pocz. XX w. (ul. Wyzwolenia)
• dom nr 43, mur., 4 ćw. XIX w. (ul. Wyzwolenia)
• budynek gospodarczy nr 49, mur., 1 ćw. XX w.

Pomniki przyrody:

• grupa drzew dąb szypułkowy 9 drzew ( do 702 cm, wys. do 28 m) – przy przystanku PKS Łęgi Noteckie , 100 m polną drogą w stronę Noteci.
• grupa drzew dąb szypułkowy 3 drzewa ( do 365 cm, wys. do 27 m) 
• oddział 234 m : jesion wyniosły ( obwód 305 cm., wys. 20 m) , na skraju wyschniętego rowy
• wiąz – obw. 298 cm., wys. 24 m, rośnie przy drodze
• grupa drzew  – 41 dębów ( do 515 cm obwodu i 29 m. wysokości) – w kompleksie leśnym, prawie 200 letnim (dawny park dworski)  oddz. 234 f