Obszar stanowi zwarty, jednolity kompleks leśny w
międzyrzeczu Noteci i Warty, części pradoliny Eberswaldsko-Toruńskiej. Jest to
równina akumulacyjna w znacznym stopniu przekształcona przez wiatry, który
usypały tu, największy w Polsce, zespół wydm śródlądowych, o wysokości 20-30 m,
a maksymalnie dochodzący do 98 m npm. W środkowej części obszaru uformowały się
wały o przebiegu południkowym, leżące w odległości 500-600 m od siebie. W
części wschodniej wydmy mają kształt paraboliczny. Wydmy pokryte są monotonnym,
jednowiekowym lasem, głównie sosnowym (92%), posadzonym tu po wielkiej klęsce w
okresie międzywojennym, spowodowanej pojawieniem się szkodników owadzich.
Pozostałości drzewostanów naturalnych są chronione w rezerwatach np. w
rezerwacie Cegliniec. Na terenie ostoi znajduje się ponad 50, raczej płytkich
jezior pochodzenia wytopiskowego, zwykle z grubą warstwą mułu i zakwitami
glonów. W zagłębieniach terenu lub na brzegach jezior utrzymują się także
torfowiska, na ogół w pewnym stopniu przekształcone.
Występuje co najmniej 30 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 7
gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). W okresie lęgowym obszar zasiedla
powyżej 2% populacji krajowej bielika (PCK), kani czarnej (PCK) i kani rudej
(PCK) oraz co najmniej 1% populacji krajowej następujących gatunków ptaków: bąk
(PCK), podgorzałka (PCK), puchacz (PCK), rybołów (PCK), trzmielojad, gągoł,
nurogęś; w stosunkowo wysokiej liczebności występuje bocian czarny, błotniak
stawowy, ortolan i żuraw.
W okresie zimy występuje co najmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego bielika.
Ogromny obszar leśny (jeden z największych w centralnej i północnej Polsce);
ostoja rzadkich i
zagrożonych gatunków roślin, ptaków i ssaków, w tym prawnie chronionych w
Polsce. Jest to jedyna w ostatnich latach, stała ostoja wilka w zachodniej
Polsce. Występuje tu 9 gatunków storczyków.
W Dolinie Noteci wyznaczono najwyższą obecnie ( poza parkiem narodowym) formę ochrony przyrody w Polsce – Obszar specjalnej Ochrony Ptaków (OSO) Natura 2000 Dolina Środkowej Noteci i Kanału Bydgoskiego
Najcenniejsze przyrodniczo są podmokłe łąki w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki oraz zarastające starorzecza. Obszar ten o nazwie „Dolina Środkowej Noteci i Kanału Bydgoskiego” (PLB 300001) zajmuje powierzchnię 32408,6 ha, w tym w gminie Chodzież 4240,9 ha.
Inne obszary cenne przyrodniczo to :
- Zalewane muliste brzegi rzek
- Naturalne eutroficzne zbiorniki wodne
- Łęgi wierzbowe, topolowe, jesionowe, olszowe
Największym zagrożeniem dla funkcjonowania ekosystemów funkcjonujących w dolinie Noteci jest zmiana reżimu hydrologicznego samej rzeki. Innymi procesami mającymi negatywne oddziaływanie na ekosystemy doliny Noteci są: nawożenie łąk, proces sukcesji zarośli wierzbowych, a także osuszanie łąk, wycinka drzew i krzewów oraz eutrofizacja i zanieczyszczenie wód, zaniechanie lub zbyt duża intensyfikacja gospodarki stawowej.
W obrębie tego obszaru Natura 2000 znajdują się 2 ostoje ptaków o randze europejskiej: E37 (Stawy Ostrówek i Smogulec) i E38 (Stawy Ślesin i Występ).Występuje tu co najmniej 8 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi: w okresie lęgowym około 10% populacji krajowej podróżniczka; co najmniej 1% populacji krajowej bielika i kani czarnej; duża ilość kani rudej i błotniaka stawowego.
W okresie ptasich wędrówek co najmniej 1% populacji łabędzia czarnodziobego; duże ilości siewki złotej.
Dolina Bukówki -OSO
Obszar położony jest w dolinie Bukówki, dopływu Drawy, około 6 km na północny zachód od centrum Wielenia. Zawiera dobrze zachowane łęgi i grądy, w tym grądy z bukiem i kwaśne buczyny na stromych fragmentach zboczy doliny. Na skrzydłach doliny są również fragmenty brzezin bagiennych i torfowiska. Dość obszerne bagienne szuwary są ostoją bezkręgowców. Znajduje się tu stanowisko poczwarówki zwężonej i bogata fauna ważek.
Występujące typy siedlisk:
- starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne
- naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne,
- torfowiska alkaliczne,
- kwaśne buczyny
- grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny,
- bory i lasy bagienne i brzozowo-sosnowe bagienne lasy borealne
- lasy łęgowe i nadrzeczne zarośla wierzbowe,
- sosnowy bór chrobotkowy,
Ważne dla Europy gatunki zwierząt: poczwarówka zwężona, trzepla zielona, zalotka większa.
OSO – Dolina Miały
Obszar Dolina Miały ma ponad 6 km długości, leży na obszarze wydmowym Puszczy Noteckiej, między wsiami Miały i Mężyk. Po obu stronach rzeki Miały położone są lasy łęgowe, miejscami przechodzące w olsy. Równolegle do północnego brzegu rzeki położone jest jezioro Święte. Powierzchnia torowisk mszarnych wokół niego wynosi aż 27 ha. W granicach ostoi znajdują się również płytkie jeziora eutroficzne z szerokimi strefami szuwarowymi w otoczeniu łęgów olszowych. Są to jeziora: Wielkie, Małe, Księże i Bąd. Teren doliny Miały nosi wyraźne ślady przekształcenia w wyniku rozległego pożaru oraz następującej po nim eutrofizacji i zakłóceniu stosunków wodnych, które miały miejsce w latach 90-tych. Chronione są m.in. aldrowanda pęcherzykowata oraz cenne siedliska – torfowiska nakredowe z kłocią wiechowatą. Aldrowanda występuje najliczniej w strefie przejściowej między zbiorowiskami szuwaru wysokiego, a torfowiskiem. Obszar wyróżnia się dużą różnorodnością siedlisk, najistotniejsze to torfowiska nakredowe, torfowiska alkaliczne, jeziora ramienicowe i zbiorowiska włosieniczników. Ostoja jest ważnym miejscem występowania zbiorowisk rzadkich i ginących na terenie Wielkopolski, m.in. odnotowano aż 12 gatunków chronionych torfowców, oraz obecność 5 gatunków zagrożonych ramienic, związanych z jeziorami i strefami podmokłymi torfowisk.
Największym bogactwem tego obszaru jest piękno przyrodnicze, które zachęca do odpoczynku na łonie natury. Możemy wybrać aktywną formę turystyki, począwszy od pieszych i rowerowych wycieczek, kończąc na turystyce kajakowej. Miała jest dostępna dla kajaków od wsi Hamrzysko, położonej 8 km poniżej źródeł rzeki. W górnym biegu łączy ze sobą 9 bardzo malowniczych, rynnowych jezior, w środkowym mija niewielkie wsie i porusza kilka młynów. Jest zatem szlakiem miejscami nieco trudnym i dość uciążliwym z uwagi na wspomniane młyny
Występujące typy siedlisk:
- starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne
- niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie,
- torfowiska przejściowe i trzęsawiska,
- torfowiska nakredowe
- lasy łęgowe i nadrzeczne zarośla wierzbowe,
Ważne dla Europy gatunki zwierząt: bóbr europejski, czerwończyk fioletek, czerwończyk nieparek, kumak nizinny, wydra, zalotka większa.
Ostoja ptasia utworzona w celu ochrony krajobrazu i przyrody doliny dolnego biegu Noteci. Leży między miejscowością Wieleń, a ujściem rzeki Gwdy i zajmuje powierzchnię 16 058,10 ha, a jej szerokość waha się od ok. 500 m do 3,5 km. Pokrywają ją łąki zalewowe, torfowiska niskie, pośród których występują kanały i rowy odwadniające, niegdysiejsze koryta rzeczne oraz wypełnione wodą doły potorfowe. Ekosystem zależy od rocznego cyklu zmian poziomu wód. Licznie występują tu różnego rodzaju zakrzaczenia i zadrzewienia. Siedliska leśne stanowią obecnie ok. 4% powierzchni obszaru. Jest to ostoja ptasia o randze międzynarodowej, w której stwierdzono występowanie prawie 230 gatunków ptaków, z których występują co najmniej 23 gatunki z Załącznika I Dyrektywy Rady i 7-9 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi. W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% krajowej populacji podróżniczka, kulika wielkiego oraz w znacznej ilości występuje też bąk, bocian biały, dziwonia, derkacz, remiz, rybitwa czarna, rzeczna, zimorodek, czajka, wiele kaczek i perkozów, a w okresie wędrówek – tysiące osobników gęsi zbożowej i białoczelnej. Z gatunków drapieżnych, które mają tu swoje tereny łowieckie, spotyka się takie gatunki jak: bielik, kania ruda i czarna, myszołów, błotniak łąkowy i stawowy, pustułka, orlik krzykliwy. Spośród ssaków najważniejszym gatunkiem obszaru jest bóbr.
OSO –Nadnoteckie Łęgi
Ostoja obejmuje odcinek doliny Noteci w dolnym jej biegu
położony pomiędzy miejscowością Wieleń a ujściem Gwdy. Dolina Noteci jest jedną
z najlepiej zachowanych bagiennych dolin rzecznych w zachodniej Polsce. Większa
część terenu jest obecnie porośnięta krzewami (siedliska łąkowe i zaroślowe –
87%). Wcześniej dominowały tu siedliska leśne, przekształcone jednak przez
rozwijające się rolnictwo. Występują tu także torfowiska niskie porozcinane
rowami odwadniającymi, z dołami potorfowowymi i starorzeczami.
Obszar stanowi ostoję ptasią o randze europejskiej, jest miejscem o dużym
znaczeniu dla ptaków wodno-błotnych. Występują tu co najmniej 23 gatunki
chronionych ptaków. Szczególne znaczenie mają populacje gatunków takich jak:
podróżniczek, kulik wielki (ponad 40% polskiej populacji lęgowej), bąk, bocian
biały, dziwonia i zagrożony wyginięciem derkacz. W ostoi gnieździ się również
czapla siwa i żuraw. W okresie wędrówkowym gęś zbożowa osiąga koncentracje
ponad 3000 osobników. Wśród ssaków związanych z przyrodą rzeki największym
gatunkiem jest bóbr, który wpływa na strukturę przestrzenną i stosunki wodne w
tym ekosystemie.
OSO Dolina Noteci
Najważniejsze przyrodniczo obszary chroni europejska sieć Natura 2000. Jednym z obszarów tej sieci jest obszar o nazwie „Dolina Noteci” – obejmujący tereny ciągnące się wzdłuż rzeki Noteć, od Bydgoszczy po Wieleń. Na większości obszaru występują łąki i trzcinowiska, z niewielkimi fragmentami zakrzaczeń i zadrzewień ( Lipica, Dębina). Dolina pocięta jest siecią rowów i kanałów odwadniających, miejscami zachowały się starorzecza pozostałe po wyprostowaniu koryta rzeki w XIX w. Liczne są doły potorfowe wypełnione wodą ( torf służył w dawnych wiekach jako opał).
W Dolinie występują liczne specyficzne siedliska takie jak: starorzecza, zalewane muliste brzegi rzek, łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe oraz ciepłolubne dąbrowy. W Dolinie Noteci spotykamy liczne chronione gatunki ptaków, ryb, płazów. Do najciekawszych zaliczamy:
Batalion, bączek, bąk, bielik, błotniak łąkowy, błotniak
stawowy, bocian biały, boleń, bóbr europejski, czerwończyk fioletek, derkacz,
dubelt, dzięcioł czarny ,gąsiorek, gęś białoczelna, głowacz białopłetwy,
jarzębatka, kania czarna, kania ruda, kropiatka, kumak nizinny, łabędź
czarnodzioby ,orlik krzykliwy, ortolan, piskorz ,podróżniczek, rybitwa czarna,
świergotek polny, wydra, zielonka
zimorodek ,żuraw
Obszar chronionego krajobrazu Pojezierze Wałeckie i Dolina Gwdy – utworzony na 58 375 ha, z czego w powiecie pilskim znajduje się ponad 90% powierzchni – gmina Kaczory, Szydłowo i Piła. Większość obszaru chronionego stanowią lasy (50 640 ha), pozostała część to użytki rolne oraz wody.
Wielkie bogactwo walorów krajobrazowych stanowią: urozmaicona rzeźba terenu z rozległymi kompleksami leśnymi, malownicze głęboko wcięte doliny licznych rzek, moreny czołowe i doliny rynnowe z licznymi jeziorami, miejsca lęgowe i ostoje rzadkich i ginących zwierząt, m.in. tracza nurogęsi, orła bielika, orlika krzykliwego, żubra i bobra, oraz miejsca zlotów i przelotów żurawi, gęsi i kaczek. Obszar wyróżnia się znaczną ilością obiektów objętych różnymi formami ochrony. Często spotykane są pomniki przyrody, wśród których wyróżniają się buki nad jez. Wielki Bytyń, stanowiące osobliwość natury.
OSO – Ostoja Pilska
Obszar ten składa się z 9 izolowanych chronionych obszarów usytuowanych wokół Piły. Na terenie gminy Szydłowo leżą trzy z nich:
1) Rynna Jezior Kuźnickich; fragment rynny glacjalnej od łęgów źródliskowych nad Zalewem Koszyckim, poprzez rezerwat przyrody “Kuźnik”, do Jeziora Kuźnik Czarny; niewielkie śródleśne jeziora z towarzyszącymi im torfowiskami mszarnymi. Jeziora te reprezentują zarówno typ jezior dystroficznych – zwłaszcza jezioro Kuźniczek, czy Kuźnik Czarny, jak i bogatsze w węglan wapnia jeziora ramienicowe – Kuźnik Duży, Kuźnik Mały, czy Kuźnik Olsowy. Towarzyszą im torfowiska przejściowe, żywe torfowiska wysokie, rzadziej torfowiska wapienne o charakterze młak, torfowiska nakredowe oraz obydwa podtypy lasów i borów bagiennych. W obrębie rynny występuje największe skupienie populacji bażyny czarnej w Wielkopolsce, w tym najbogatsza i jedyna owocująca populacja nad jeziorem Kuźnik Bagienny. Mniejsze powierzchnie w obrębie rynny zajmują siedliska grądów, kwaśnych buczyn, łęgów olszowo-jesionowych. Na uwagę zasługuje obecność gatunków: storczyka lipiennika, mchu sierpowca błyszczącego), ważki zalotki większej czy zimowiska ponad 500 sztuk nietoperzy, w tym nocka Bechsteina, nocka dużego i mopka, w ruinach browaru niedaleko Jeziora Rudnickiego.
3) Łęgi i grądy nad Gwdą poniżej Dobrzycy; zbocza doliny rzeki Gwdy poniżej wsi Dobrzyca. Terasy przyrzeczne zajęte są przez łęgi olszowo-jesionowe oraz przez łęgowe lasy wiązowo-jesionowe. Te ostanie reprezentowane są przez rzadko notowany w obszarach siedliskowych Wielkopolski, bogaty florystycznie, dobrze wykształcony, zagrożony wymarciem w regionie wiązowo-jesionowy łęg fiołkowy. Wyższe partie zboczy i krawędzie doliny zajmują grądy.8) Kwaśne dąbrowy Zawada-Koszyce – zwarty kompleks zwykle dobrze zachowanych kwaśnych
Puszcza nad Gwdą – obszar o powierzchni 77 678,9 ha, utworzony na podstawie Dyrektywy Ptasiej. Obejmuje dorzecze rzeki Gwdy. Występuje tu co najmniej 8 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 5 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi. Gatunkami lęgowymi są : dzięcioł czarny, gągoł, kania czarna i ruda, lelek, lerka, nurogęś, puchacz i rybołów
Dolina Rurzycy – obszar o powierzchni 1766,04 ha, utworzony na podstawie Dyrektywy Siedliskowej. Chroniony teren wzdłuż Doliny Rurzycy wyróżnia się kompleksem unikalnych, doskonale zachowanych źródlisk i torfowisk niskich, wyróżniających się w skali ponadregionalnej bogactwem flory i rzadkich fitocenoz torfotwórczych. Stwierdzono na tym obszarze 10 typów siedlisk przyrodniczych z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej. Zajmują one około 50% terenu objętego ochroną.
Obszar ten utworzony został w 1998 roku. Obszar Chronionego Krajobrazu „Puszcza Notecka” zajmuje powierzchnię 58 170 ha i rozciąga się na terenie gmin: Wronki (powiat szamotulski), Drawsko, Wieleń, Lubasz, Połajewo (powiat czarnkowsko – trzcianecki) i Ryczywół (powiat obornicki). Udział lasów w ogólnej powierzchni osiąga poziom 82,2%, udział wód – zaledwie 2,8%. Obejmuje on część Pojezierza Poznańskiego i Kotliny Gorzowskiej; w skład obszaru wchodzi znaczna część Puszczy Noteckiej z doliną rzeki Miały.
W systemie obszarów przyrodniczych regionu teren Puszczy Noteckiej łączy ze sobą dwa korytarze o znaczeniu międzynarodowym: Dolinę Noteci i Dolinę Warty.
Obszar Chronionego Krajobrazu „Puszcza Notecka” wyróżnia się krajobrazem leśnym, sztucznie wprowadzonym na rozległych polach wydmowych. Puszcza jest zaliczana do regionów intensywnego rozwoju gospodarki leśnej. Najciekawsze elementy przyrodniczo-krajobrazowe tego obszaru stanowią: kompleks wydm śródlądowych, jeden z największych w Europie, rynnowa dolina rzeki Miały z licznymi jeziorami, duża powierzchnia borów sosnowych, bogata fauna z rzadkimi gatunkami zwierząt, m.in. wilk, bóbr, żuraw i rybołów.
Drawieński Park Narodowy znajduje się na Równinie Drawskiej, która jest fragmentem Pojezierza Południowopomorskiego, w północno-zachodniej Polsce. Obejmuje centralną część kompleksu leśnego zwanego Puszczą Drawską. Charakterystyczny dla parku jest krajobraz młodoglacjalnych równin sandrowych. DPN w całości położony jest w zlewni rzeki Drawy, która razem ze swoim dopływem -Płociczną, stanowią jego główną oś hydrograficzną. Obie rzeki płyną przez szeroki pas sandrów, które powstały z piasków usypanych przez wody topniejącego lodowca spływające ku pradolinie Toruńsko-Eberswaldzkiej.
Zlewnia Drawy na obszarze DPN obejmuje powierzchnię 567 km2. Bystry nurt Drawy i Płocicznej rzeźbi efektowne jary i wąwozy wcięte w powierzchnię sandru, o zboczach dochodzących do 30 m wysokości, porośniętych wielogatunkowym drzewostanem. W ich dolinach zachodzą najważniejsze z procesów kształtujących współczesną rzeźbę terenu: praca rzeki prowadzi z jednej strony do punktowej erozji zboczy doliny w miejscach podcinanych przez rzekę, a z drugiej do akumulacji osadów rzecznych na porośniętych łęgiem olszowym terasach zalewowych.
Puszcza Drawska stanowiąca współcześnie zwarty kompleks leśny, do czasów przed II Wojną Światową była mozaiką lasów, pastwisk i pól. Reliktami dawnej ludzkiej aktywności są m..in:
- czytelny zespół dawnych bindug nad Drawą, na których składano drewno pozyskiwane w lasach Puszczy,
- ślady dawnych przemysłów leśnych: smolarni i hut szkła,
- brukowane drogi pośrodku lasu wiodące zda się do nikąd….,
- kamienne kierunkowskazy,
- pozostałości kanałów nawadniających śródleśne łąki.
- resztki osad ludzkich i starych cmentarzy
Drawieński Park Narodowy odznacza się bogactwem występujących tu typów ekosystemów. Miarą tego bogactwa jest liczba 224 udokumentowanych zbiorowisk roślinnych. Powierzchniowo dominują lasy – stanowią ponad 80 proc. powierzchni Parku – przede wszystkim buczyny, łęgi olszowe i olsy, a także płaty borów sosnowych. Charakterystycznymi elementami przyrody Parku są także torfowiska, oraz ekosystemy wodne i łąkowe.
Jeziora położone na obszarze Drawieńskiego Parku cechują się znaczną zmiennością pod względem trofii, powierzchni i głębokości. Kilka z nich wyróżnia się oryginalną fauną i florą. Faunę Parku reprezentuje ponad 200 gatunków kręgowców, wśród nich najliczniejszą gromadę stanowią ptaki. Występuje też bogactwo bezkręgowców pośród których są szczególnie cenne gatunki, zagrożone wyginięciem. Zwierzęciem herbowym Drawieńskiego Parku Narodowego jest wydra.
Lasy Puszczy nad Drawą
Obszar obejmuje większą część dużego kompleksu leśnego na
równinie sandrowej, położonej w środkowym i dolnym biegu rzeki Drawy. W lasach
dominują bory sosnowe z domieszką brzozy, dębu i topoli. Zostały one znacznie
przekształcone w wyniku prowadzenia gospodarki leśnej na tym terenie przez
kilkaset lat. Jednakże pewne fragmenty lasów np. Melico-Fagetum, Luzulo pilosae
– Fagetum zachowały swój naturalny charakter. W miejscach, gdzie teren jest
pofalowany, wzgórza osiągają wysokość do 220 m. Najcenniejszym przyrodniczo
obszarem jest centralna część ostoi, położona w widłach rzek: Drawy i
Płocicznej. Są tu liczne jeziora (największym z nich jest J. Ostrowieckie – 370
ha). W rzeźbie terenu odznaczają się meandry obu rzek, obramowane wysokimi
skarpami.
Charakterystyczną cechą tych rzek jest bystry prąd wywołany silnym spadkiem
terenu. Ich koryta i doliny zachowały charakter zbliżony do naturalnego.
Jeziora są zróżnicowane pod względem trofizmu wód, od dystroficznych przez
mezotroficzne do eutroficznych.
Występuje co najmniej 27 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej,7
gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). Jedna z najważniejszych ostoi
puchacza oraz kilku gatunków ptaków drapieżnych w Polsce. Ważne zimowisko
łabędzia krzykliwego (do 150 ptaków).
W okresie lęgowym obszar zasiedla powyżej 2% populacji krajowej (C6) bielika
(PCK) i puchacza (PCK), co najmniej 1% populacji krajowej (C3 i C6)
następujących gatunków ptaków: błotniak stawowy, bocian czarny, kania czarna
(PCK), kania ruda (PCK), orlik krzykliwy (PCK), lelek, muchołówka mała, rybitwa
czarna, rybołów (PCK), trzmielojad i gągoł; w stosunkowo wysokich zagęszczeniach
(C7) występują: bąk (PCK), dzięcioł czarny, lerka, zimorodek i żuraw.
Jesienią liczebność wędrujących żurawi przekracza 1% populacji szlaku
wędrówkowego (C2); w wysokim zagęszczeniu zimą (C2) występuje łabędź krzykliwy
(do 150 osobników).
Bogata fauna, m.in. silne populacje: bobra, wydry, żółwia błotnego. Bogata
ichtiofauna, a szczególnie reofilna fauna wodna z takimi zagrożonymi gatunkami
jak: łosoś, minóg rzeczny, certa, oraz stosunkowo liczne i trwałe populacje
gatunków rzadkich w naszym kraju, jak: głowacz białopłetwy, strzebla potokowa,
pstrąg potokowy i lipień.
Dobrze zachowane cenne zbiorowiska roślinne, bogate populacje wielu rzadkich i
zagrożonych gatunków roślin.
Uroczyska Puszczy nad Drawą
Ostoja obejmuje większą część dużego kompleksu leśnego, położonego na równinie sandrowej, w środkowym i dolnym biegu rzeki Drawy. W miejscach, gdzie teren jest pofałdowany, wzgórza osiągają wysokość do 121 m. Najcenniejszym przyrodniczo obszarem jest centralna część ostoi, położona w widłach rzek: Drawy i Płocicznej. Ich koryta i doliny zachowały charakter zbliżony do naturalnego. Obie rzeki meandrują, a doliny obramowane są wysokimi skarpami. Na wielu odcinkach rzeki płyną szybko ze względu na duży spadek terenu. Występują tu liczne jeziora (największym z nich jest Jezioro Ostrowieckie – 370 ha), zróżnicowane pod względem trofizmu wód: od dystroficznych przez mezotroficzne do eutroficznych.
W lasach dominują drzewostany sosnowe, jednak duży jest udział buczyn i dąbrów, a niektóre ich płaty mają charakter zbliżony do naturalnego. Jest to jeden z ważniejszych obszarów w Polsce ponieważ uroczysko Radęcin w Drawieńskim Parku Narodowym i kwaśne buczyny na zboczach doliny Drawy są jednymi z nielicznych w Polsce fragmentami buczyn o zachowanej naturalnej dynamice!
Dobrze zachowały się cenne siedliska przyrodnicze, w tym 23 z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej. Występują tu także liczne populacje wielu rzadkich i zagrożonych gatunków – 25 z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej, m.in.: silne populacje: bobra, wydry, żółwia błotnego. Szczególnie bogata jest ichtiofauna, w tym reofilna fauna wodna, z zagrożonymi gatunkami, takimi jak: łosoś, minóg rzeczny, certa oraz stosunkowo liczne i trwałe populacje gatunków rzadkich w naszym kraju, jak: głowacz białopłetwy, pstrąg potokowy i lipień.
OCH Puszcza nad Drawą
Dominują gleby rdzawe, tworzące siedliska borów i borów mieszanych, są także płaty gleb płowych i brunatnych. Obejmuje obszary porosłe głównie lasem sosnowym, leżące a piaskach sandrowych; w miejscach gdzie na powierzchni jest glina zwałowa rosną piękne lasy bukowe. W zagłębieniach terenu spotkamy torfowiska . Obszar jest raczej płaski, tylko w okolicach Dzierżążna napotkamy pasmo wzniesień pochodzenia morenowego z urozmaiconą rzeźbą terenu (Bycze Górki, Zajęcze Góry, Diabelski Kocioł).
W okolicy Smolarni nad Bukówką piękny zachowany oz. W okolicy Trzcianki i Dzierżążna na głębokości ok. 45 m ciągną się złoża węgla brunatnego ( eksploatowane w okresie międzywojennym koło D.w. i Biernatowa). Urozmaiceniem terenu są rynny polodowcowe, zajęte dziś przez jeziora i rzeki. Najciekawsze z nich to dolina Człopicy, ciągnąca się od Człopy po Noteć, dolina Drawy z systemem teras, dolina Cieszynki oraz dolina Runicy i jezior tuczyńskich. Malownicza jest także rynna jezior Straduń.
Ciekawostką jest wysoka krawędź pradoliny Noteci sięgająca okolic Kuźnicy Żelichowskiej. Północna i zachodnia cześć obszaru należy do zlewni rzeki Drawy, będąc odwadniana przez jej dopływy: Płociczną, Runicę, Cieszynkę i Szczuczną. Leżą tu bardzo malownicze jeziora: Liptowskie i Tuczno na linii Runicy, Młyńskie, Kamień, Załom i Dypa na linii Cieszynki, oraz największy z akwenów Obszaru – jezioro Szczuczarz, przez które przepływa Szczuczna. Szczególnie to ostatnie, w kształcie krzyża, z wznosząca się na tafli wody wyspą, z wysokimi, zalesionymi brzegami, należy do najpiękniejszych akwenów Pomorza Zachodniego. Do znamiennych akcentów należą. jednymi z ciekawszych obiektów źródliskowych na Pomorzu są bijące spod ziemi źródła w dolinie Runicy i Cieszynki , zasilające te rzeki . W okolicy Tuczna dla ich ochrony utworzono dwa rezerwaty. Środkową cześć obszaru odwadnia Człopica, płynąca szeroką, w dużym stopniu odlesioną doliną i wpadająca do Drawy tuż przed jej ujściem do Noteci. I w jej systemie hydrograficznym trafiają się ładne źródła, jak np. źródełko dopływu Modrzy, bijące pod wzniesieniem zwanym Babią Górą. Wody z południowo-wschodniej części Obszaru odprowadza Bukówka z dopływami: Dzierżążką i Kamionką. Do tego systemu należą malownicze jeziora: Smolarnia i Straduń koło Trzcianki. W zagłębieniach po lasach rozproszonych jest ponadto kilkadziesiąt jezior i oczek wodnych; każde z nich ma inny charakter i swoje uroki. Większość z nich otoczona jest też malowniczymi torfowiskam
Zwierzęta chronione
Obszar NGR obfituje w zwierzęta zamieszkujące różnorodne środowiska. Szczególne znaczenie ma Dolina Noteci będąca korytarzem ekologicznym dla roślin i zwierząt oraz miejscem bytowania licznych gatunków. Nadnoteckie łąki tworzące specyficzne środowisko dla ptaków lubiących otwarte, podmokłe przestrzenie.
Występuje tu ponad 20 gatunków ptaków ważnych dla Europy: batalion, bączek, bąk, bielik, błotniak łąkowy, błotniak stawowy, bocian biały, derkacz, dubelt, dzięcioł czarny, gąsiorek, gęś białoczelna, jarzębatka, kania czarna, kania ruda, kropiatka, łabędź czarnodzioby (mały), orlik krzykliwy, ortolan, podróżniczek, rybitwa czarna, świergotek polny, zielonka, zimorodek, żuraw. Dolina słynie wśród ornitologów z bogactwa ptaków a na toki batalionów zjeżdżają się obserwatorzy z dalekich stron.
Innym specyficznym środowiskiem są stawy rybne przyciągające ptaki żywiące się rybami takie jak czapla siwa i czapla biała, kormoran, ptaki drapieżne: kania ruda, orzeł bielik, rybołów. Nierzadkim gościem na stawach jest wydra i bóbr.
Lasy są schronieniem pospolitych saren, dzików, licznych jeleni. W okolicach Gontyńca żyje duża populacja danieli, w której trafiają się nawet czarne osobniki….W gminie Krzyż Wielkopolski od pewnego czasu zadomowiły się żubry, które spotkać możemy zarówno w lesie jak i na polu. Nowym przybyszem jest ryś – wypuszczony w pilskich lasach w ostatnim czasie. Coraz liczniejsze są wilki; jeszcze przed kilku laty uchodzące za gatunek wytępiony obecnie występują w każdym prawie większym kompleksie leśnym
