Dębogóra to mała wieś w Gminie Wieleń. Wieś położona jest w malowniczym pagórkowatym krajobrazie, na skraju dużego kompleksu leśnego. Liczba mieszkańców wsi wynosi 262 osoby.
Ze źródeł wiemy, że w 1605 r. we wsi istniał kościół. Założycielami wsi byli prawdopodobnie bracia Jancke mieszkający na zagrodzie sołtysa. Jeden z nich miał 2 łany, drugi tylko jeden. W 1631 r. wieś liczyła 30 domów zaś w 1653 r. wszyscy mieszkańcy określani byli jako Niemcy. Wieś miała łącznie 12 łanów uprawnych. W latach 1693 i 1713 w dokumentach pojawia się nazwisko sołtysa – był nim Andreas Blume. W 1736 r. sołtysem był Friedrich Fritz. W kolejnych latach właściciele dóbr wieleńskich sprzedali chłopom Dębogóry łąki położone daleko od wsi, nad samą Notecią. W 1773 r. sołtys miał 3 łany ziemi, 5 dziedzicznych chłopów ½ do 1½ łana, 12 chłopów służebnych i karczmarz po jednym łanie. We wsi był też pastor, zarazem nauczyciel. Powierzchnia wsi wynosiła 672 ha, liczba mieszkańców 203 osoby, wszyscy ewangelicy i Niemcy.
Dawny majątek sołtysa podczas likwidacji pańszczyzny powiększono do 500 morg. Po 1890 r. został on rozparcelowany przez właściciela Johanna Briese; pozostało z niego 80 morg. W 1927 r. także ten majątek został rozparcelowany i sprzedany. Gustaw Friedrich z Dębogóry nabył zabudowania majątku i rozebrał sporych rozmiarów zabudowania gospodarcze, (częściowo były to budowle szachulcowe) tym samym pieczętując koniec potężnego majątku sołtysiego. O powstaniu dworu Dębogóra nic nie wiadomo, przed 1773 r. nie istniał. W 1930 r. dużą część majątku sprzedano państwowej agencji zajmującej się kolonizacją Prus „Heimstaette Grenzmark”, która założyła na jego terenie 18 gospodarstw. Pozostałą część nabył właściciel dóbr wieleńskich – Schulenburg, a resztę 240 ha Arnold Hahn. Przed tym podziałem we wsi było tylko 20 chłopów z gospodarstwami od 15-64 ha. Wcześniej wieś liczyła 498 osób ( 1867), po podziale majątku w 1930 r. było 550 osób na obszarze 1833 ha.
Dębogóra miała od swego powstania pastora ewangelickiego; pierwszy kościół drewniany służył aż do 1886 r. W 1897 r. zbudowano nowy kościół, w zakrystii stanął stary ołtarz skrzydłowy z XVI w. z figurami apostołów; w oknach zakrystii była malowana szybka z 1608 r. Do parafii należało 230 mórg, poza tym było 26 ha ziemi kościelnej. Parafia obejmowała Gminy Wiżajny, Huta Szklana, Żelichowo i Kuźnica Żelichowska.
Szkołę zbudowano w 1890 r.; miała tylko 1 klasę. Jednym z ostatnich nauczycieli był Max Rau, który uczył przez 40 lat do emerytury w 1936 r. Zmarł podczas ewakuacji wsi w 1945 r. ; zginęło wówczas 7 osób poza wsią, 6 mieszkańców zabito we wsi, dwóch mężczyzn zesłano i nie powrócili.
Parafia ewangelicka w Dębogórze.
O początkach parafii i kościoła mówi nam stara legenda. W początku XVII w. w istniejącej już wsi Dębogóra pewien wieśniak nazwiskiem Andreas Bluhm znalazł w przyległym lesie dwóch ciężko rannych w walkach z Polakami oficerów. Zabrał ich do swego domu i przez rok leczył ich rany. W podzięce obcy postanowili w miejscu swego odnalezienia postawić kościół ewangelicki. W 1604 r. postarali się o pozwolenie właściciela tych ziem – Sapiehy z Wielenia i zgodę duchownych katolickich. W 1605 r. stał już drewniany kościół wybudowany z bali świerkowych i nakryty gontem. W 1886 r. został zamknięty z uwagi na zły stan i zagrożenie zawaleniem. Wraz z budową kościoła powstała parafia a pierwszym pastorem został niejaki Lenzig. Parafia obejmowała wsie Dębogóra, Kuźnica Żelichowska i Żelichowo; w 1639 r. doszły Przesieki ( były wcześniej samodzielną parafią powstałą z wsi Przesieki, Szczuczarz i Drzonowo wskutek sporu z dziedzicami Szczuczarza odnośnie wyboru pastora). W 1876 r. wsie i osady : Przesieki, Nowe Osieczno, Piłka ( Drawska Piła), Koenigsteerofen, Klappbruch, Zacisze włączono do nowej parafii Osieczno w prowincji Brandenburgia.
W XIX w. parafia składała się z
- Dębogóry, gdzie po zamknięciu kościoła nabożeństwa odbywały się w szkole;
- Huty Szklanej (razem z Wiżanami), w której od 1774 r. istniał kościół szachulcowy;
- Kuźnicy Żelichowskiej; kościół zbudowany w 1884 r.;
- Żelichowa, gdzie sala modlitwy mieściła się pod jednym dachem ze szkołą.
Liczba parafian wynosiła 2407 osób, w Dębogórze 520, Hucie Szklanej 761, Kuźnicy 605 i Żelichowie 521.
Życie pastorów w pierwszych latach istnienia parafii nie było łatwe, pierwszy pastor opuścił parafię z powodu niewielkich dochodów po kilku latach urzędowania; drugi pastor z powodu licznych szykan potajemnie opuszcza swa placówkę; trzeci pastor Dawid Calo w 1632 r. został zabity przez katolików, kiedy wracał po odprawionym nabożeństwie w Żelichowie; ósmy z kolei pastor – Paul Gottlieb Licht przypisywał sobie ponadnaturalne siły co było powodem próby pojmania go przez właściciela Wielenia – Sapiehę ; przewidując co go czeka zniknął bez śladu.
W 1789 r. Dębogóra miała 34 dymy, była wsią szlachecką, parafią macierzystą dla Huty Szklanej, Łokacza, Przesiek i Kuźnicy Żelichowskiej. W końcu XIX wieku według SGKP zwana była Dębowa Góra; liczyła 55 domów, 463 mieszkańców (455 ewangelików, 5 katolików, 3 żydów, 89 analfabetów).
W 1905 r. liczyła 427 mieszkańców. W 1910 r. miała 390 mieszkańców. W 1925 do wsi należała dzisiaj nie istniejąca osada Schulzenbruch ( Sołtysie Błoto w 1905 r -18 mieszkańców). Razem było 417 mieszkańców ( 407 protestantów, 10 katolików) żyjących w 63 domach.
Warto zobaczyć:
- Kościół, dawniej ewangelicki, obecnie p.w. MB Wspomożenia wiernych, cenne witraże z XVII w. nie zachowały się (zniknęły z ostatnich latach ?)
- Zespół dworsko – parkowy: dwór murowany z pocz. XIX w., park krajobrazowy z 1 poł. XIX w.,
- Cmentarz ewangelicko –augsburski z XIX w.
- Szkoła obecnie dom mieszkalny nr 43 z pocz. XX w.
- Dom nr 11 z pocz. XX w.
- Dom nr 38 szachulcowy z ok. poł. XIX w.
