Ponad 2/3 obszaru gminy Krzyż Wlkp. objęte jest ochroną ze względu na swoje walory przyrodnicze. Na terenie Gminy spotkamy obszary Natura 2000, obszar chronionego krajobrazu, użytki ekologiczne i pomniki przyrody.
Cennymi obiektami przyrodniczymi są: Torfowisko w Przesiekach, Widłakowy bór, Karaśniki – rozległe bagno z dwoma jeziorkami (Żurawie i Wilcze), Bażynowe Bagno.
Obszar chronionego krajobrazu Puszcza nad Drawą zajmuje 10285.0 ha
Dominują gleby rdzawe, tworzące siedliska borów i borów mieszanych, są także płaty gleb płowych i brunatnych. Obejmuje obszary porosłe głównie lasem sosnowym, leżące a piaskach sandrowych; w miejscach gdzie na powierzchni jest glina zwałowa rosną piękne lasy bukowe. W zagłębieniach terenu spotkamy torfowiska . Obszar jest raczej płaski, tylko w okolicach Dzierżążna napotkamy pasmo wzniesień pochodzenia morenowego z urozmaiconą rzeźbą terenu (Bycze Górki, Zajęcze Góry, Diabelski Kocioł).
W okolicy Smolarni nad bukówką piękny zachowany oz. W okolicy Trzcianki i Dzierżążna na głębokości ok. 45 m ciągną się złoża węgla brunatnego ( eksploatowane w okresie międzywojennym koło D.w. i Biernatowa). Urozmaiceniem terenu są rynny polodowcowe, zajęte dziś przez jeziora i rzeki. Najciekawsze z nich to dolina Człopicy, ciągnąca się od Człopy po Noteć, dolina Drawy z systemem teras, dolina Cieszynki oraz dolina Runicy i jezior tuczyńskich. Malownicza jest także rynna jezior Straduń.
Ciekawostką jest wysoka krawędź pradoliny Noteci sięgająca okolic Kuźnicy Żelichowskiej. Północna i zachodnia cześć obszaru należy do zlewni rzeki Drawy, będąc odwadniana przez jej dopływy: Płociczną, Runicę, Cieszynkę i Szczuczną. Leżą tu bardzo malownicze jeziora: Liptowskie i Tuczno na linii Runicy, Młyńskie, Kamień, Załom i Dypa na linii Cieszynki, oraz największy z akwenów Obszaru – jezioro Szczuczarz, przez które przepływa Szczuczna. Szczególnie to ostatnie, w kształcie krzyża, z wznosząca się na tafli wody wyspą, z wysokimi, zalesionymi brzegami, należy do najpiękniejszych akwenów Pomorza Zachodniego. Do znamiennych akcentów należą. jednymi z ciekawszych obiektów źródliskowych na Pomorzu są bijące spod ziemi źródła w dolinie Runicy i Cieszynki , zasilające te rzeki . W okolicy Tuczna dla ich ochrony utworzono dwa rezerwaty. Środkową cześć obszaru odwadnia Człopica, płynąca szeroką, w dużym stopniu odlesioną doliną i wpadająca do Drawy tuż przed jej ujściem do Noteci. I w jej systemie hydrograficznym trafiają się ładne źródła, jak np. źródełko dopływu Modrzy, bijące pod wzniesieniem zwanym Babią Górą. Wody z południowo-wschodniej części Obszaru odprowadza Bukówka z dopływami: Dzierżążką i Kamionką. Do tego systemu należą malownicze jeziora: Smolarnia i Straduń koło Trzcianki. W zagłębieniach po lasach rozproszonych jest ponadto kilkadziesiąt jezior i oczek wodnych; każde z nich ma inny charakter i swoje uroki. Większość z nich otoczona jest też malowniczymi torfowiskam
- Obszar Chronionego Krajobrazu “Puszcza nad Drawą” (woj. zachodniopomorskie): 0.84 ha
- Puszcza Drawska: 0.22 ha
specjalny obszar ochrony (SOO)
- Uroczyska Puszczy Drawskiej: 9205.0 ha
Ostoja obejmuje większą część dużego kompleksu leśnego, położonego na równinie sandrowej, w środkowym i dolnym biegu rzeki Drawy. W miejscach, gdzie teren jest pofałdowany, wzgórza osiągają wysokość do 121 m. Najcenniejszym przyrodniczo obszarem jest centralna część ostoi, położona w widłach rzek: Drawy i Płocicznej. Ich koryta i doliny zachowały charakter zbliżony do naturalnego. Obie rzeki meandrują, a doliny obramowane są wysokimi skarpami. Na wielu odcinkach rzeki płyną szybko ze względu na duży spadek terenu. Występują tu liczne jeziora (największym z nich jest Jezioro Ostrowieckie – 370 ha), zróżnicowane pod względem trofizmu wód: od dystroficznych przez mezotroficzne do eutroficznych.
W lasach dominują drzewostany sosnowe, jednak duży jest udział buczyn i dąbrów, a niektóre ich płaty mają charakter zbliżony do naturalnego. Jest to jeden z ważniejszych obszarów w Polsce ponieważ uroczysko Radęcin w Drawieńskim Parku Narodowym i kwaśne buczyny na zboczach doliny Drawy są jednymi z nielicznych w Polsce fragmentami buczyn o zachowanej naturalnej dynamice!
Dobrze zachowały się cenne siedliska przyrodnicze, w tym 23 z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej. Występują tu także liczne populacje wielu rzadkich i zagrożonych gatunków – 25 z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej, m.in.: silne populacje: bobra Castor fiber, wydry Lutra lutra, żółwia błotnego Emys orbicularis. Szczególnie bogata jest ichtiofauna, w tym reofilna fauna wodna, z zagrożonymi gatunkami, takimi jak: łosoś Salmo salar, minóg rzeczny Lampetra fluviatilis, certa Vimba vimba oraz stosunkowo liczne i trwałe populacje gatunków rzadkich w naszym kraju, jak: głowacz białopłetwy Cottus gobio, pstrąg potokowy Salmo trutta m. fario i lipień Thymallus thymallus.
użytek ekologiczny
- Starorzecze Drawy: 11.0 ha
użytek ekologiczny o cennych wartościach przyrodniczych i krajobrazowych z uwagi na indywidualne cechy wyróżniające go spośród otaczającego krajobrazu; zachowanie wartości przyrodniczej i krajobrazowej z uwagi na indywidualne cechy wyróżniających go spośród otaczającego krajobrazu
park narodowy
- Drawieński Park Narodowy – otulina: 1526.0 ha
- Drawieński Park Narodowy: 381.0 ha
obszar specjalnej ochrony (OSO)
- Lasy Puszczy nad Drawą: 13542.0 ha
Obszar obejmuje większą część
dużego kompleksu leśnego na równinie sandrowej, położonej w środkowym i dolnym
biegu rzeki Drawy. W lasach dominują bory sosnowe z domieszką brzozy, dębu i
topoli. Zostały one znacznie przekształcone w wyniku prowadzenia gospodarki
leśnej na tym terenie przez kilkaset lat. Jednakże pewne fragmenty lasów np.
Melico-Fagetum, Luzulo pilosae – Fagetum zachowały swój naturalny charakter. W
miejscach, gdzie teren jest pofalowany, wzgórza osiągają wysokość do 220 m.
Najcenniejszym przyrodniczo obszarem jest centralna część ostoi, położona w
widłach rzek: Drawy i Płocicznej. Są tu liczne jeziora (największym z nich jest
J. Ostrowieckie – 370 ha). W rzeźbie terenu odznaczają się meandry obu rzek,
obramowane wysokimi skarpami.
Charakterystyczną cechą tych rzek jest bystry prąd wywołany silnym spadkiem
terenu. Ich koryta i doliny zachowały charakter zbliżony do naturalnego.
Jeziora są zróżnicowane pod względem trofizmu wód, od dystroficznych przez
mezotroficzne do eutroficznych.
Występuje co najmniej 27 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej,7
gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). Jedna z najważniejszych ostoi
puchacza oraz kilku gatunków ptaków drapieżnych w Polsce. Ważne zimowisko
łabędzia krzykliwego (do 150 ptaków).
W okresie lęgowym obszar zasiedla powyżej 2% populacji krajowej (C6) bielika
(PCK) i puchacza (PCK), co najmniej 1% populacji krajowej (C3 i C6)
następujących gatunków ptaków: błotniak stawowy, bocian czarny, kania czarna
(PCK), kania ruda (PCK), orlik krzykliwy (PCK), lelek, muchołówka mała, rybitwa
czarna, rybołów (PCK), trzmielojad i gągoł; w stosunkowo wysokich
zagęszczeniach (C7) występują: bąk (PCK), dzięcioł czarny, lerka, zimorodek i
żuraw.
Jesienią liczebność wędrujących żurawi przekracza 1% populacji szlaku
wędrówkowego (C2); w wysokim zagęszczeniu zimą (C2) występuje łabędź krzykliwy
(do 150 osobników).
Bogata fauna, m.in. silne populacje: bobra Castor fiber, wydry Lutra lutra,
żółwia błotnego Emys orbicularis. Bogata ichtiofauna, a szczególnie reofilna
fauna wodna z takimi zagrożonymi gatunkami jak: łosoś Salmo salar, minoga
rzecznego Lampetra fluviatis, certy Vimba vimba, oraz stosunkowo liczne, i
trwałe populacje gatunków rzadkich w naszym kraju, jak: głowacz białopłetwy
Cottus gobio, strzebla potokowa Phoxinus phoxinus, pstrąg potokowy Salmo trutta
fario i lipień Thymallus thymallus.
Dobrze zachowane cenne zbiorowiska roślinne, bogate populacje wielu rzadkich i
zagrożonych gatunków roślin.
