Dominują gleby rdzawe, tworzące siedliska borów i borów mieszanych, są także płaty gleb płowych i brunatnych. Obejmuje obszary porosłe głównie lasem sosnowym, leżące a piaskach sandrowych; w miejscach gdzie na powierzchni jest glina zwałowa rosną piękne lasy bukowe. W zagłębieniach terenu spotkamy torfowiska . Obszar jest raczej płaski, tylko w okolicach Dzierżążna napotkamy pasmo wzniesień pochodzenia morenowego z urozmaiconą rzeźbą terenu (Bycze Górki, Zajęcze Góry, Diabelski Kocioł).
W okolicy Smolarni nad Bukówką piękny zachowany oz. W okolicy Trzcianki i Dzierżążna na głębokości ok. 45 m ciągną się złoża węgla brunatnego ( eksploatowane w okresie międzywojennym koło D.w. i Biernatowa). Urozmaiceniem terenu są rynny polodowcowe, zajęte dziś przez jeziora i rzeki. Najciekawsze z nich to dolina Człopicy, ciągnąca się od Człopy po Noteć, dolina Drawy z systemem teras, dolina Cieszynki oraz dolina Runicy i jezior tuczyńskich. Malownicza jest także rynna jezior Straduń.
Ciekawostką jest wysoka krawędź pradoliny Noteci sięgająca okolic Kuźnicy Żelichowskiej. Północna i zachodnia cześć obszaru należy do zlewni rzeki Drawy, będąc odwadniana przez jej dopływy: Płociczną, Runicę, Cieszynkę i Szczuczną. Leżą tu bardzo malownicze jeziora: Liptowskie i Tuczno na linii Runicy, Młyńskie, Kamień, Załom i Dypa na linii Cieszynki, oraz największy z akwenów Obszaru – jezioro Szczuczarz, przez które przepływa Szczuczna. Szczególnie to ostatnie, w kształcie krzyża, z wznosząca się na tafli wody wyspą, z wysokimi, zalesionymi brzegami, należy do najpiękniejszych akwenów Pomorza Zachodniego. Do znamiennych akcentów należą. jednymi z ciekawszych obiektów źródliskowych na Pomorzu są bijące spod ziemi źródła w dolinie Runicy i Cieszynki , zasilające te rzeki . W okolicy Tuczna dla ich ochrony utworzono dwa rezerwaty. Środkową cześć obszaru odwadnia Człopica, płynąca szeroką, w dużym stopniu odlesioną doliną i wpadająca do Drawy tuż przed jej ujściem do Noteci. I w jej systemie hydrograficznym trafiają się ładne źródła, jak np. źródełko dopływu Modrzy, bijące pod wzniesieniem zwanym Babią Górą. Wody z południowo-wschodniej części Obszaru odprowadza Bukówka z dopływami: Dzierżążką i Kamionką. Do tego systemu należą malownicze jeziora: Smolarnia i Straduń koło Trzcianki. W zagłębieniach po lasach rozproszonych jest ponadto kilkadziesiąt jezior i oczek wodnych; każde z nich ma inny charakter i swoje uroki. Większość z nich otoczona jest też malowniczymi torfowiskam
