Szydłowo

Szydłowo to stolica gminy o tej samej nazwie. Wieś liczy 825 mieszkańców.

Wieś o układzie owalnicy wokół znajdującego się w centrum stawu. Gleby są urodzajne ale kamieniste; Wieś lokowano w miejscu dawnego lasu zwanego Szydłowo. Służył on mieszkańcom Skrzatusza jako pastwisko. Później było tu sad owocowy starosty ujskiego a góra na której się znajdował zwana była Pańską Górą (Herenberg).

W 1585 r. Stanisław Górka dokonał lokacji wsi Biała Góra, w której osadził kolonistów niemieckich na 18 włókach ziemi. Przywilej wystawiono dla szlachetnego Petera Schmidta z Kunzendorf (jeszcze w 1782 r. sołtysem we wsi  był Schmidt. Ze wstępu do przywileju wynika, że starosta poprzez osadzenie kolonistów niemieckich zamierza powiększyć dochody swojej posiadłości. Dalej pisze w przywileju, że nazwa Herenberg ma zostać zastąpiona nazwą Wittenberg. (Był to rzadki przypadek nadania nazwy wsi bez żadnej miejscowej tradycji). Schmidt dostał dobra sołtysie za cenę 200 florenów. Składały się one z 3 pól, łąki nad zdrojem Radtkego ?, i KAEMPE ????

Dla każdego z osadników zaplanowano 1 łan ziemi; lokator mógł  ich  osiedlić ilu tylko będzie możliwe. Dla pomocy sołtysowi osiedlono dwóch kosatów ???, sołtys  miał prawo połowu ryb w j. Świętym. Wolne od pańszczyzny były lata 1585-1591, potem ciężary były takie same jak w innych lokowanych w starostwie ujskim wsiach. Obowiązkiem chłopów było 7 dni służby zaprzęgiem konnym w roku oraz czynsz roczny  7 talarów. Karczmarz, który osiedli się we wsi miał dostać osobny przywilej. Sołtys miał wymierzyć łan roli i łąkę na wypas bydła  i przekazać na wieczne czasy na potrzeby kościoła.

15.08.1591 r. we wsi Białła Góra w starostwie ujskim wydano przywilej dla młynarza o nazwisku Klappstein na założenie młyna w dzisiejszym Cyku. Około 1600 r. wieś zaczęto nazywać Gross Wittenberg, dla odróżnienia od Klein Wittenberg ( Jaraczewa) założonego w tym okresie. W 1602 r. nastąpiło potwierdzenie przywileju dla Daniela Klappstein również w Białej Górze. Rok 1606 przynosi przywileje dla młynów Gross Wittenberg i Klappstein. W 1660 r. podczas lustracji dóbr wzmianka o Nowym Młynie (Młyn Matter) –prawdopodobnie chodzi o Zabelsmuehl, którego właścicielem około 1750 r. był Zabel. W 1773 r. we wsi nie było większego majątku, żyło w niej 10 chłopów i kilku kosatów ????W 1789 r. była to licząca 38 dymów wieś królewska z kościołem katolickim filialnym Piły. W 1820 r. było 29 dymów i 203 mk., w 1851 r. we wsi było 18 chłopów. Gmina ewangelicka w Szydłowie powstała  już w czasach Reformacji. Samodzielna parafia od 1853 r. Kościół ewangelicki zbudowano w 1868 r.

W wydanym w XIX w. SGKP czytamy, co następuje  Witowa Góra/Biała Góra. Wieś kościelna, stacja pocztowa, szkoły kat. i ewangelicka, kościół ewangelicki, 848 ha ( 548 roli, 6 łąk, 62 lasu) ;w 1885 r. było 46 domów ( 74 dymy) 388 mieszkańców ( 195 katolików, 193 ewangelików). Leży w pobliżu Białych Błot. Drewniany kościół katolicki p.w. Jana Chrzciciela, filia Piły. Stanął w latach 80 –tych XIX w. na miejscu starego zbudowanego w 1738 r. Poprzedni był szachulcowy i został zabrany ewangelikom. Kościół ewangelicki z 1853 r.

W 1900 r. Szydłowo liczyło 349 mk., w 1905 r. miało  375 mk. , w 1925 r. w 51 domach ( 81 gospodarstw domowych) żyło 388 osób ( 223 katolików, 165 protestantów) ; we wsi była rzeźnia.

Zabytki:

• kościół ewangelicki ob. rzymskokatolicki, par. p.. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy, z 1868 r. Z XIX wiecznego wyposażenia kościoła do rejestru zabytków wpisane są chrzcielnica, dwie pasyjki, feretron i inne drobne elementy. murowany o ceglanych elewacjach, na rzycie prostokąta z trójbocznie zamkniętym prezbiterium, od frontu wieża zwieńczona wysokim hełmem wieżowym.
• cmentarz katolicki. przykościelny założony w poł. XIX wieku, wokół niewielkiego kościoła p.w. św. Jana Chrzciciela, nieużytkowany, teren trawiasty. Dawny kościół katolicki ; w 1738 r. była to budowla szachulcowa, od 1683 r. afiliowana przez Jana III Sobieskiego do Piły.
• 154. KOŚCIÓŁ FILIALNY P. W. ŚW. JANA CHRZCICIELA, MUR., 1890.
• 155. SZKOŁA, ob. mieszkania, mur., ok. 1920.
• 156. ROGATKA, mur., 2 poł XIX, przebudowana.
• 157. DOM Nr 7, mur., 1912.
• 158. DOM Nr 10, mur., 1920.
• 159. DOM Nr 11, mur., pocz. XX, przebudowany.
• 160. DOM Nr 14, mur., 4 ćw. XIX.
• 161. DOM Nr 19, mur., pocz. XX.
• 162. DOM Nr 37, mur., 4 ćw. XIX.
• 163. DOM Nr 49, ob. sklep, mur., pocz. XX.
• 164. DOM Nr 51, mur., XIX/XX, przebudowany.
• 165. DOM Nr 63 (na stacji PKP), mur., pocz. XX.
• 166. BUDYNEK GOSPODARCZY Nr 15, mur., pocz. XX.
• 167. BUDYNEK GOSPODARCZY Nr 20, mur., pocz. XX.
• 168. BUDYNEK GOSPODARCZY Nr 30, mur., pocz. XX.
• 169. CMENTARZ KOMUNALNY, czynny, poł XIX.