Stara Łubianka

Stara Łubianka to bardzo duża wieś sołecka w gminie Szydłowo licząca 1475 mieszkańców. Do sołectwa należy osada Czaplino. We wsi zachowało się kilka chałup szachulcowych. W centrum znajdują się pomniki ku czci poległych żołnierzy 1 Armii WP i Serca Pana Jezusa.

We wsi istniały na pocz. XX w. dwa większe majątki – oba własność rodziny Kegel osiadłej od około 1800 r. Pierwszy z nich to otoczony murem majątek z pałacem we wsi , drugi to obecna osada Chude. Grunty rolne są dobre, nad Lubionką i Lachotką łąki. Przy starej polnej drodze do Skrzatusza leży miejsce zwane dawniej Blanke Bruch – Białe Błoto ( 8 morg powierzchni, tylko 2 m głębokości). Łowiono w nim karasie i liny. W pobliżu był brzozowy zagajnik. Obecnie to okresowa kałuża na polach.

Przez wieś płynie strumień Lubionka wypływający z łak na zachód od wsi; przedłużeniem jego koryta jest piaszczysty wąwóz ciągnący się do podnóża Góry Dąbrowy. Znaczniejszym strumieniem jest Lachotka na północ od wsi, wypływająca z głębokiego obniżenia terenu ; przepływa przez J. Lachotka ( kiedyś były to dwa jeziora –Duże i Małe) –głębokości 8 metrów. Lachotka napędzała kiedyś młyn Zabelsmuehl ( od 1500 r. w posiadaniu rodziny Zabel; zwany też młyn Matter od kolejnego posiadacza)  a obecnie zasila stawy w Czaplnie, przepływa przez J. Rudnickie, wpada do Gwdy w Koszycach.  

Łubianka wzięła swoją nazwę od strumienia Lubionka. Istniała już przed 1500 r. Była siedzibą starosty ujsko –pilskiego. Jego folwark leżał na terenie obecnej Nowej Łubianki. W 1829 r. podzielono dawny folwark (2089 morg); wykupiło go 30 chłopów; pierwszy sołtys Nowej Łubianki nazywał się Hoffmann.

W 1454 r. wieś Lubianka płaci dziesięcinę na utrzymanie kanonika w kościele NMP koło katedry poznańskiej; w 1510 należy do parafii pilskiej, pleban z Piły pobierał daniny w zbożu z tejże wsi. W 1513 r. król Zygmunt Stary nadaje nowy przywilej dla Jakuba – wójta z Piły; w 1535 r. starosta ujski ma spór z Czarnkowskimi o zbiegłych z Lubianki chłopów : Michał Czathala, Jan Ziemek, Paweł Szczypawka, Jan Marcjanek. W 1557 r. Stanisław Górka nadaje swojemu przybocznemu myśliwemu  Markowi ze wsi Brodna sołectwo bogato uposażone ( 3 łany ziemi, 8 łąk, 3 ogrody, prawo założenia 100 barci w lesie, prawo polowania. Trzy z tych łąk leżały nad J. Krępsko, jedna nad Gwdą) . W 1564 r. we wsi żyło 33 kmieci na 16 i pół łanach, 10 zagrodników, 1 bartnik, 2 kołodziejów, 3 bednarzy, 1 kowal, istniał folwark i tartak na Krepie (Rurzycy) . W 1561 r. pobili się mieszkańcy Lubianki  z ludźmi z Tarnowa o wycięte bezprawnie drzewa w lasach należących do Lubianki.

Pierwszy kościół we wsi ufundowała królowa Konstancja (żona Zygmunta III) w 1606 r. Kościół spłonął w 1850 r. i zastąpił go obecny neogotycki budynek z 1856 r. W 1641 r. istniała przy kościele szkoła. Na przykościelnym  cmentarzu obejrzeć można nagrobki z polskimi napisami z początku XX w.

Gmina ewangelicka we wsi istniała od dawnych czasów. W 1846 r. otrzymała darmowe drewno z królewskiego lasu i darowiznę w wysokości 7328 talarów na budowę kościoła i pastorówki. Pastor został uposażony ziemią. W 1848 r. kościół był gotowy, wieżę dobudowano w 1884 r. Została ona wybudowana z darowizn wiernych. Szkoła katolicka była czteroklasowa, szkoła ewangelicka dwuklasowa. W 1641 wieś spustoszył pożar, a podczas potopu szwedzkiego bardzo ucierpiała.

W 1724 starosta Naramowski sprzedaje swojemu poddanemu 24 morgi po prawej stronie drogi do Piły. W latach 1688-1743 kaznodzieją był Bernhard Proele ( obraz jego wisi w kościele) . po nim był Ludwig gruetzmacher z Wierzchowa. W 1772 r. we wsi oprócz folwarku było  30 chłopów.

W 1789 była to  wieś królewska z folwarkiem, dwiema leśniczówkami i kościołem katolickim. Liczyła 80 dymów (w 1820 tyle samo dymów) ; w 1905 r. wieś liczyła 1261 mieszkańców.

W XIX w. tak informował o wsi SGKP – Łubianka albo Lubionka (Lebehneke) trzy miejscowości w pobliżu siebie leżące, w okolicy lesistej, parafia Piła, szkoła, poczta i stacja drogi żelaznej w miejscu:

1. Lubionka – dobra, obszaru liczą roli ornej 403 hektary, 22 łąk, 16 lasu, 3 nieużytków, 18 ha wody, ogółem 454; budynków 14 domów 5, katolików 35, ewangelików 53 ,hodowla koni, bydła, owiec, i świń , dziedzic Adolf Steinbar.

2. Lubionka Stara, włość obszaru 9226 morg, budynków 368, domów 132, katolików 642,ewangelików 510.

3. L. Nowa włość, obszaru 1563 morg, budynków 98, domów 29, katolików 129, ewangelików 51. Od dawna istniał kościół w L. nie wiadomo kiedy i przez kogo założony. Pierwotnie był on parafią. W XVI w. dostał się w ręce lutrów. Około 1605 r. odebrała go królowa Konstancja, posiadająca wówczas starostwo ujskie  a biskup poznański Andrzej Opaliński przyłączył go w 1607 jako filialny do Piły. Budowany był z drewna, niekonsekrowany, tytuł miał św. Trójcy. W 1784 znacznie podupadł, aparatów już w nim nie było prócz lichtarzy i dzwonów. Nabożeństwo nie odprawiało się tylko bakałarz katolicki czytał w niedzielę i święta kazanie odnośne z katolickich postyll niemieckich; na nabożeństwo takie luteranie także przychodzili.  Wizytacja kościelna Braneckiego w 1641 wymienia szkołę katolicką i rektora.

W 1900 r. wieś miała 1257 mk., dobra L. 107 mk. Nowa Łubianka w 1900 r. liczyła 129 mieszkańców; w  1905 r. miała 143 mieszkańców.  W 1925 gmina Łubianka obejmowała poza wsią L. : Dworzec Łubianka ( w 1905 r. 5 mk.) , L. Springberg, L. Zabelsmuehl (Czaplino, w 1905 r. 5 mk.) , Osada robotników leśnych Zabelsmuehl.( w 1789 r. 2 dymy królewski młyn wodny ( w 1820 r. także 2 dymy)

Nowa Łubianka na pocz. XX w. liczyła 25 zabudowań ( wcześniej było ich 30)

Zabytki:

• kościół par. p. w. Podwyższenia Krzyża, 1854-55 r.,  Z XIX wiecznego wyposażenia kościoła do rejestru zabytków wpisane są ołtarz główny,  dwa ołtarze boczne, ambona, organy, rzeźba św. Florian, kościół zbudowany na rzucie prostokąta z wysoką wieżą od zach. zwieńczoną iglicowym hełmem, od wsch. Trójbocznie zamknięte prezbiterium, elewacje ceglane.
• plebania, ul. Kościuszkowców nr 7, 1850 r., murowana, na rzucie prostokąta o ceglanych elewacjach. Nakryta dachem dwuspadowym
• zespół dworski, XIX/XX w., : dwór, park, kuźnia – wozownia. Zespół dworski, znajduje się na zach. obrzeżu wsi złożony jest z neoklasycystycznego, murowanego, otynkowanego, dworu powstałego w latach. 1890-1900 r., murowanej kuźni wzniesionej w 1878 roku na dziedzińcu folwarcznym oraz parku założonego w poł. XIX wieku, ograniczony murem od strony drogi.
• 142. ZESPÓŁ KOŚCIOŁA PAR. P. W. PODWYŻSZENIA KRZYŻA ŚW.: a. brama i mur kościelny, mur., poł. XIX.
• 143. POCZTA, ul. Kościuszkowców 20, mur., pocz. XX.
• 144. ZESPÓL-DWORSKO-PARKOWO-FOLWARCZNY I: a. spichlerz, mur., poł. XIX, b. gorzelnia, mur., 1897, przebudowana, c. brama i mur dworski, mur., 2 poł. XIX, d. biura, mur., 2 poł. XIX, e. magazyn zbożowy, mur., 2 poł. XIX, f. cielętnik, mur., 2 poł. XIX, g. magazyn techniczny, mur., 2 poł. XIX, h. obora, mur., 2 poł. XIX, i. obora, mur., 2 poł. XIX.
• 145. ZESPÓL-DWORSKO-PARKOWO-FOLWARCZNY II – przy szosie Piła-Wałcz: a. obora, mur., pocz. XX, b. spichlerz, mur., 1909, c. stodoła, drewno, 2 poł. XIX, d. kurnik, obora, mur., 2 poł. XIX, e. biura, mur., 2 poł. XIX, f. przedszkole, mur., 2 poł. XIX, g. park, 2 poł. XIX.
• 146. ZESPÓŁ DOMU DLA PRACOWNIKÓW KOLEI przy torach Piła-Szczecinek: a. dom, mur., pocz. XX, b. budynek gospodarczy, mur., pocz. XX. ul. Jana Pawła II
• 147. DOM Nr 17, mur., pocz. XX.
• 148. DOM Nr 18, mur., poł. XIX, przebudowany. ul. Kościuszkowców
• 149. DOM Nr 25, mur., pocz. XX.
• 150. DOM Nr 27, mur., pocz. XX.
• 151. DOM Nr 45, mur., XIX/ XX, przebudowany.
• 152. CMENTARZ KOMUNALNY, czynny, 1 poł. XIX.
• 153. CMENTARZ EWANGELICKO-AUGSBURSKI, nieczynny, pocz. XIX.
• NOWA ŁUBIANKA 75. DOM Nr 23, mur., k. XIX.

Pomniki przyrody:

• skupisko 3 dębów w pobliżu dawnego pałacu

Wieś była siedziba starostwa ujskiego w skład którego wchodziły:

Wsie : Łubianka, Zawada, Krępsko, Plecemin, Płytnica, Czechyń, Zabrodzie, Ujście, Piła, Jastrowie, Zelgniewo, Brodna, Śmiłowo, Skórka, Kaczory, Jeziorki, Kotuń, Dolaszewo, Szydłowo, Pokrzywnica, Stobno, Motylewo, Ługi Ujskie, Chrustowo, Nowa Wieś, Rataje, Podanin

Folwarki były w : Łubianka, Zelgniewo, Kotuń, Chrustowo, Rataje,

Młyny i kuźnice: Klapstyn (Cyk), Stobnica, Pokrzywnik, Hutnik Pokrzywnicki, Młyn nowy Matter, Hamerki, Plecmiński, Kręski