Wieś Dzierżążno Wielkie leży przy drodze wojewódzkiej z Wielenia do Mirosławca, nad jeziorem tej samej nazwy. Liczba mieszkańców wsi wynosi 485 osób
Wieś założono pod koniec XVI w. Na podstawie przywileju Piotra Czarnkowskiego, wystawionego 22.09.1593 r. powstała wieś sołecka Gross Drensen. Wydany przywilej jest najbardziej hojnym jaki wystawiono na terenach nadnoteckich. Zaplanowano osiedlenie 30 chłopów i 6 kosatów, co było dużą ilością w porównaniu z założoną 6 lat wcześniej przez Stanisława Czarnkowskiego sąsiednią wsią – Klein Drensen, gdzie zamierzano osiedlić 12 chłopów i 4 kosatów. Powierzchnia nowopowstałej wsi była duża – sięgała granic Drzonowa i Trzebina. Powierzchnia ta była tak duża, że nigdy nie została zasiedlona. Każdy chłop miał prawo do wyrobu smoły na swój potrzeby- co jest rzadkim przypadkiem. Dla pastora przewidziano wykarczowanie jednego łana bezpłatnie nie był on obłożony podatkiem.
Wieś rozwijała się bardzo dobrze; w 1631 r. było już 51 domów, w 1653 r. miała 2 sołtysów, 2 karczmarzy, 9 pełnych chłopów, 14 półchłopów, 3 kosatów, pastora, gospodarujących na 27 ½ łana. Tym samym cel założyciela został prawie osiągnięty. W latach 1717 -1751 właściciel dóbr wieleńskich sprzedaje dodatkowe parcele poszczególnym chłopom.
W 1773 r. we wsi było 2 sołtysów, jeden z nich miał 3 łany, drugi tylko 1 ½ łana. Nie było wolnych chłopów ( którzy mogli dziedziczyć swoje mienie), bo wymienia się tylko 31 gospodarzy bez prawa dziedziczenia. Razem na 1040 ha mieszkało 229 osób –wszyscy ewangelicy. W 1789 r. wieś miała 54 dymy.
Parcelacja z roku 1830 natrafiła na opór i ciągnęła się w jednym przypadku do 1841 r. Od tego czasu wszyscy chłopi we wsi stali się wolni, wielu z nich dodatkowo dostało duże połacie lasu. Po 1816 r. liczba mieszkańców, podobnie jak w innych wsiach, zaczęła gwałtownie wzrastać aby w 1885 r. osiągnąć najwyższy swój poziom przy 833 osobach. Powierzchnia gminy wynosiła wówczas 2602,5 ha.
Pod koniec XIX w. tak pisał o wsi SGKP ; Dzierzno Wielkie wieś i gmina nad jeziorem; 4 miejsca : wieś i 3 osady bez „oddzielnych nazwisk”; 106 domów, 965 mieszkańców (940 ewangelików, 19 katolików, 6 żydów, 41 analfabetów)
W 1905 r. liczyło 879 mieszkańców, w 1910 r. miało 898 mieszkańców; w 1925 r. – 883 mieszkańców ( 864 protestantów, 14 katolików, 4 żydów) w 138 domach. Największym gospodarstwem przed II wojną był tzw. „Immische Hof” liczący 144 ha; dwór został jeszcze przed wojną przekształcony na dom spokojnej starości. We wsi było 53 chłopów z gospodarstwami 15-73 ha. W 1922 r. wieś została siedzibą urzędu dystryktu a nowo wybudowany komisariat policji na południowym krańcu wsi obsługiwał 14 wsi w okolicy.
Wkrótce po założeniu wieś wybudowała pierwszy kościół z drewnianych dyli w 1595 r. zastąpiony w 1778 r. budowlą szachulcową z dobudowaną wieżą. Na wieży kościoła dzwon z 1608 r. wykonany w zakładzie ludwisarskim Joahima Karstede w Stargardzie Szczecińskim. Do gminy ewangelickiej należały Dzierżażno Małe, Gieczynek, przejściowo Górnica, Przyłęki, i Carolina ( Rychlik).
Do 1870 r. we wsi pracował tylko 1 nauczyciel, ale duży przyrost liczby dzieci wymusił zatrudnienie drugiego. Na przełomie stuleci pracował jeden nauczyciel główny i dwóch pomocniczych –wszyscy mieszkali w budynku szkolnym. W 1939 r. było już tylko 2 nauczycieli.
Po wkroczeniu Rosjan w 1945 r. spalono sporo budynków – 17 zagród- w tym budynki żandarmerii i urzędu. Podczas ucieczki mieszkańców na zachód Niemiec wiele osób popełniło samobójstwo, we wsi zastrzelono 9 osób – łącznie zginęło 22 mieszkańców wsi.
Parafia ewangelicka w Dzierżążnie Wielkim.
Miejscowości wchodzące w skład dóbr wieleńskich, leżące na prawym brzegu Noteci założone zostały dopiero w XVI w. Wcześniej tereny te pokrywał gęsty las. Przyczyną była mało urodzajna ziemia. Pod koniec XVI w. właściciel tych ziem Stanisław Górka rozumiejąc korzyści jakie niesie za sobą zakładanie wsi na prawie niemieckim w 1593 r. udzielił przywilej na założenie wsi Dzierżążno Wielkie. W przywileju tym była zgoda na założenie własnej parafii ewangelickiej. Stojący do dzisiaj kościół szachulcowy zbudowano w 1595 r. a pastora powołano w 1598 r. Od powołania parafii należały do niej D.W., D. M., Gieczynek. We wsiach tych były kościoły filialne. W 1873 cesarz Wilhelm I podarował kościołowi obraz Chrystusa na ołtarz główny. Parafian było 2065 ( 935 w D.W), 757 w D.M. i 369 w Gieczynku. Pierwszym pastorem był Bartholomeus Moller, kolejnych dwóch nosiło nazwisko Kolender; od roku 1648 do 1739 brak informacji o pastorze.
Warto zobaczyć:
- Zespół dawnego kościoła ewangelickiego w skład którego wchodzą kościół drewniany szachulcowy z 1595 r. oraz cmentarz przykościelny z końca XVI w. , na wieży dzwon z 1608 r.
- Cmentarz ewangelicko –augsburski z XIX w.
- Szkoła murowana z 1 ćwierci XX w.
- Zespół dworsko –folwarczny ( dwór murowany z 1878 r., czworak – dom mieszkalny nr 63, trojak, -. dom mieszkalny nr 65, kuźnia, obecnie dom letniskowy z 1927 r. ;park krajobrazowy z 2 poł. XIX w.
- Domy nr 18 (pocz. XIX w.); nr 24 (4 ćw. XIX w.); nr 31( 2 poł. XIX w.); nr 37 (k. XIX w.); nr 41( pocz. XX w.); nr 42 ( pocz. XX w.) ;dom nr 46 (pocz. XX w.); dom nr 50 (pocz. XX w.);dom nr 51( pocz. XX w. ); dom nr 59 z 1928 r.; dom nr 80 z pocz. XX w. ; dom nr 85 obecnie plebania z 4 ćw. XIX w. ; dom nr 88 z pocz. XX w. ; kuźnia z 1915 r.
