Romanowo Górne i Dolne

Wieś położona wzdłuż drogi lokalnej z Czarnkowa do Ujścia. Najdłuższa ulicówka w Wielkopolsce o długości ponad 8 kilometrów. Dzieli się na Romanowo Dolne liczące 810 mieszkańców i Romanowo  Górne zamieszkałe przez  461 osób.

Nazwa wsi pochodzi od imienia jednego z pierwszych osadników – Romana. Ponieważ wieś zasiedlona była pierwotnie przez osadników niemieckich jej nazwa brzmiała „Romanshof”  („Zagroda Romana”)

Wzdłuż wschodniej strony drogi przy której leży wieś ciągnie się pas stromych wzgórz (do 20 metrów różnicy wysokości). W niektórych miejscach wydobycie piasku spowodowało odsłonięcie tzw. bruku morenowego – leżących poziomo głazów przywleczonych przez lodowiec skandynawski. Wzgórza porośnięte są borem sosnowym typowym dla słabej jakości gleb piaszczystych. W Romanowie znajduje się kilka sporych rozmiarów głazów narzutowych ( eratyków).

Po przeciwnej stronie drogi wzrok sięga daleko wzdłuż płaskich łąk nadnoteckich porośniętych gdzieniegdzie kępami drzew.

Pierwotna zabudowa wsi powstała po zachodniej stronie drogi od strony łąk noteckich, obecnie coraz więcej nowych domów po wschodniej stronie drogi. Jadąc przez wieś warto zwrócić uwagę na licznie zachowane domy z XIX wieku, o konstrukcji szachulcowej lub murowane z kamieni polnych.  Wieś powstała pod koniec XVIII w. w czasach zaboru pruskiego. W 1797 r.  Mikołaj Świniarski, właściciel dóbr Kruszewskich i Lubaskich, sprowadził osadników z północnych Niemiec, z okolic Lubeki oraz  Schwerina. W 1831 r. we wsi było 149 domów i 1111 mieszkańców (136 katolików i 975 protestantów) .

Według SGKP,  pod koniec XIX wieku Romanowo dzieliło się na dwie oddzielne gminy – R. Dolne i R. Górne: razem stało w nich 158 domów zamieszkałych przez 2057 mieszkańców (555 katolików i 1502 protestantów). Mieszkańcy gospodarowali na 1220 ha (925 ha roli uprawnej, 33 ha łąk i 40 ha lasu).

W 1862 r. czarnkowska parafia ewangelicka podzielona została na trzy odrębne parafie: Czarnków, Romanowo i Althuette ( Huta). Nadzór nad tymi parafiami sprawowali dwaj mieszkający w Czarnkowie duchowni; pierwszy pastor opiekował się Czarnkowem, drugi pastor Romanowem i Hutą. W 1870 r. Romanowo zostało siedzibą nowej parafii, do której przyłączono też Walkowice i Kruszewo. Kościół w Romanowie poświęcono w 1852 r.; w 1872 r. cesarz Wilhelm I darował na wykonanie dzwonów 12 centnarów brązu ze zdobytych w wojnie francuskiej armat. W 1892 r.  zbudowano dom dla pastora, który dotychczas mieszkał w Czarnkowie. Gmina po oddzieleniu od Czarnkowa liczyła 1714 dusz.

Podczas powstania wielkopolskiego powstańcy zajęli Romanowo. Dnia  13 lutego 1919 r. w nocy,  trzy kompanie niemieckie przeszły przez zamarzniętą Noteć  i zajęły wieś. Zaskoczeni powstańcy bronili się do ostatniego naboju. Nad jeńcami Niemcy znęcali się bestialsko – jednego z nich chcieli zakopać żywcem! Odsiecz polska wyparła Niemców; zdobyto kilka wozów z bronią i amunicją, które Niemcy chcieli rozdać niemieckim mieszkańcom. W okresie międzywojennym w miejscowości stacjonowała placówka Straży Granicznej I linii „Romanowo”.

Zabytki:

• kościół ewangelicki, ob. parafialny p.w. św. Michała Archanioła, mur. ok. 1900 r.
• szkoła mur. 1 ćw. XX w.
• przedszkole  mur. k. XIX w.
• dawna szkoła, mur., 1911 r.
• cmentarz katolicki, czynny, XIX w.
• cmentarz ewangelicko-augsburski, nieczynny, XIX w.
• dom nr 6, szach., 1 poł. XIX w., przebudowany
• dom nr 25, szach., 1 poł. XIX w.
• dom nr 30, mur., pocz. XX w.
• dom nr 31, mur., pocz. XX w.
• dom nr 42, mur., poł. XIX w., przebudowany
• dom nr 43, mur., k. XIX w.
• dom nr 46, mur., XIX/XX w.
• dom nr 54, mur., XIX/XX w.
• dom nr 63, mur., 1 ćw. XX w.
• dom nr 65, mur., k. XIX w.
• dom nr 67, mur., k. XIX w.
• kuźnia obok domu nr 71, mur., 1 ćw. XX w.
• dom nr 75, mur., z 1908r.
• dom nr 95, mur./szach., poł. XIX w.
• dom nr 108, szach., XIX w.
• dom nr 112, mur., pocz. XX w.
• dom nr 113, mur., pocz. XX w.
• dom nr 114, mur./szach., poł. XIX w.
• dom nr 124, mur., pocz. XX w.
• dom nr 139, mur., 4 ćw. XIX w.
• dom nr 140, mur., 4 ćw. XIX w.

Romanowo Górne:

• szkoła – dom nr 72  mur., ok. 1910 r.
• cmentarz katolicki, czynny, XIX w.
• cmentarz ewangelicko-augsburski, nieczynny, 1883 r.
• dom nr 1 mur. 4 ćw. XIX w.
• zagroda nr 13: dom mur. k. XIX w.
  stodoła, szach. k. XIX w.
• dom nr 17 murowany ok. 1900 r.
• dom nr 36 murowany z  1903 r.
• dom nr 38  szach., 4 ćw. XIX w.
• dom nr 39, mur., pocz. XIX w.
• zagroda nr 49: dom murowany 4 ćw. XIX w.
  budynek gospodarczy mur. k. XIX w.
  kuźnia murowana, pocz. XX w.
• dom nr 61 murowany k. XIX w.
• dom nr 74, mur., 1913r.
• dom nr 79, mur., 4 ćw. XIX w.
• dom nr 106, mur., 3 ćw. XIX w.
• dom nr 112, mur., 4 ćw. XIX w.
• dom nr 122, 2 poł. XIX w.
• dom nr 126, szach., XIX w.
• dom nr 131, mur., 4 ćw. XIX w.
• stodoła nr 132, szach., k. XIX w.
• dom bez numeru, mur., 1 ćw. XX w.

Pomniki przyrody:

• Romanowo Dolne- Głaz narzutowy (obwód 730 cm, długość 250 cm) – 100 m od szosy naprzeciwko zabudowań  P. Mikołajewskiego
• Romanowo Dolne- Głaz narzutowy (obwód 600 cm, długość 295 cm) – na terenie prywatnym P. Mikołajewskiego
• Romanowo Dolne- Głaz narzutowy (obwód 1030 cm, długość 350 cm, wysokość 2 m.) – na terenie prywatnym P. Florka